Đau ở một bên mặt và chỉ một phần của da mặt. Các cơn đau xuất hiện tự phát hay do kích thích như khi sờ nhẹ vào một điểm nào đó trên da mặt hay cằm, khi nhai hoặc gặp gió lạnh... Có khi đau tới mức gần như không thể chịu đựng được. Có khi do sợ đau, bệnh nhân không dám ăn do khi nhai sợ bị kích động gây cơn đau, do vậy, bệnh nhân bị gầy sút đi.
Dây thần kinh số 5 (V) hay còn gọi là dây thần kinh sinh 3 (gồm 3 nhánh: V1, V2, V3) chi phối cảm giác ở mặt. Nhánh V1 (còn gọi là nhánh mắt) chi phối cảm giác vùng da đầu phía trước, vùng trán và mắt; Nhánh V2 (nhánh hàm trên) chi phối cảm giác vùng mi dưới, má, môi và hàm trên; Nhánh V3 (nhánh hàm dưới) chi phối cảm giác vùng môi và hàm dưới. Dây V bên phải chi phối cảm giác nửa mặt phải và ngược lại, đồng thời nó chi phối vận động cho cơ thái dương hàm, cơ chân bướm trong và cơ nhai.
Triệu chứng
Bệnh biểu hiện bằng những cơn đau kiểu rát bỏng hoặc như có luồng điện ở mặt xen kẽ những thời điểm không đau. Một ngày có thể có nhiều cơn, mỗi cơn kéo dài vài giây đến vài phút, trong cơn, bệnh nhân rất đau, thậm chí phải ngừng tất cả mọi công việc. Càng ngày cơn đau càng mau hơn và tăng về cường độ. Cơn đau có thể xuất hiện tự nhiên hoặc khi nói, nhai hoặc khi kích thích vào một điểm (da, niêm mạc miệng). Ngoài cơn đau, bệnh nhân hoàn toàn bình thường, không có cảm giác tê bì hay kiến bò vùng đau, không có các tổn thương khác kèm theo. Cơn đau chủ yếu hay gặp vào ban ngày.
Giai đoạn đầu thường xuất hiện đau ở một bên, hay gặp đau nhánh V2 hoặc V3, đôi khi cả hai nhánh. Ít khi đau cả 3 nhánh cùng một lúc. Tổn thương nhánh V1 đơn thuần hiếm gặp.
Giai đoạn sau có thể đau lan đến vùng chi phối thuộc nhánh khác của dây V cùng bên. Hiếm khi gặp đau dây V cả hai bên.
Đau dây thần kinh số V thường gặp ở vùng mặt - miệng.
Đặc điểm và tiến triển
Đau dây thần kinh V có đặc điểm đau thành từng cơn bùng phát đột ngột và kết thúc cũng đột ngột. Cơn đau có thể tái đi tái lại hàng ngày không theo quy luật nhất định, đôi khi các cơn liên tiếp hoặc cũng có thể mất đi trong một thời gian dài.
Cơn đau phát sinh không rõ nguyên nhân hoặc khi có kích thích như cạo mặt, rửa mặt, nhai, nói, nhăn mặt, chạm vào mặt. Cơn đau lúc đầu kéo dài vài giây đến vài phút sau có thể kéo dài tới vài giờ. Thường phân biệt 2 kiểu cơn đau sau:
Đau dây V tiên phát (hay bệnh Trousscau): đau khởi phát khi có kích thích một vùng da nhất định ở mặt (gọi là vùng bùng phát - trigger zone), đau thành cơn dữ dội 10-30 giây, khám thực thể không thấy tổn thương dây V (sức cơ nhai bình thường, phản xạ giác mạc bình thường, không giảm cảm giác ở mặt). Tiếp sau cơn đau có thời kỳ trơ, trong thời kỳ này không thể gây lại cơn đau bằng kích thích “vùng bùng phát”.
Đau dây V thứ phát: không có “vùng bùng phát”, cơn đau ít dữ dội và xuất hiện trên cơ sở đau liên tục. Khám thực thể thấy có dấu hiệu tổn thương dây V (đặc biệt là mất cảm giác giác mạc).
Đau dây V vô căn thường tiến triển từng đợt, ngày càng nặng, thời gian mỗi cơn đau ngày càng tăng.
Nguyên nhân do đâu?
Đau dây thần kinh V thường gặp ở người cao tuổi từ 50-60 trở lên. Hầu hết không tìm thấy nguyên nhân nên có thể gọi là vô căn hay tiên phát.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng do sang chấn mạn tính dây V đoạn bắt đầu đi ra khỏi sọ cho đến nơi tận hết ở phần mềm làm mất đi lớp vỏ bảo vệ và dẫn truyền myelin (demyelination). Sang chấn có thể là do tai nạn hay phẫu thuật không khéo làm tổn hại dây thần kinh. Ngoài ra, còn có thể do các bệnh hệ thống như Lupus ban đỏ, xơ hóa hệ thống...
Bệnh virut, ví dụ Varicella zoster virus (bệnh zona) gây cơn đau liên tục sau khi nốt ban đỏ đã lành, khi có kích thích chạm vào thì đau tăng lên. Đau sẽ giảm dần và hết khi hết triệu chứng của zona.
Loại bệnh nhiễm trùng có thể gây hội chứng đau dây V là giang mai.
Bệnh đái tháo đường làm tổn thương các mao động mạch nuôi dưỡng dây V, làm rối loạn dẫn truyền và chết tế bào.
Một số nhà bệnh học thì cho rằng có sự thay đổi hóa sinh ở ngay trong dây thần kinh. Có thể có một mạch máu bất thường, khối u đè lên dây thần kinh.
Một số trường hợp khi dây thần kinh V bị chèn ép ở giai đoạn nhẹ (trong u góc cầu tiểu não hay u dây VIII) thì bệnh cảnh cũng có thể giống đau dây V vô căn. Do đó, người ta cho rằng có thể có sự chèn ép cơ học rất kín đáo trên dây thần kinh hay trên hạch Gasser gây đau dây V.
Một số trường hợp đau dây V thứ phát do các nguyên nhân sau: Do quá trình tăng sản của nền sọ chèn ép dây V (như ung thư vòm họng) vì các nhánh dây V đi qua các lỗ và các ống của xương mặt. Bệnh ở các cấu trúc do dây V phân bố như: áp-xe răng, sâu răng, viêm mống mắt, viêm xoang...
Lời khuyên của bác sĩ
Đau dây thần kinh số V là một loại đau rất khó chữa bằng thuốc. Điều trị nội khoa lại không dứt điểm được căn bệnh này nên người bệnh phải sử dụng thuốc thường xuyên gây ảnh hưởng đến chức năng gan, thận. Do đó, có nhiều can thiệp ngoại khoa được lựa chọn áp dụng khi điều trị nội khoa thất bại: Phá hủy hạch Gasser qua da bằng sóng cao tần: là phương pháp dùng dòng điện gây tổn thương nhiệt đông cho hạch Gasser; Cắt chọn lọc các rễ thần kinh sau hạch Gasser qua da bằng tiêm glycerol: tiêm glycerol khan vào túi dịch não-tủy quanh hạch Gasser, để bệnh nhân ngồi 2 tiếng cho đến khi dây thần kinh bị loại bỏ hoàn toàn; Đưa qua da một bóng ép nhẹ lên hạch: đưa bóng tới vùng hạch Gasser, bơm phồng bóng trong 1-10 phút; Giải áp vi mạch: Là một phương pháp kinh điển, hiệu quả cao: phẫu tích tách rễ dây V khỏi động mạch đi kèm dù dây thần kinh có bị chèn ép hay không.
BS. Vũ Thanh Hải
nguon: Suckhoedoisong.vn