Giáo dục Kitô giáo theo Đức Giáo Hoàng Phanxicô

Tôi đang làm việc trong trường Dòng Tên. Trong những ưu tư về giới trẻ, tôi thấy nền giáo dục có thể là chìa khóa để mở cánh cửa tương lai cho nhiều người. Trong ưu tư đó, tôi đọc được bài phát biểu của Đức Giáo Hoàng gần đây về giáo dục[1].

Giáo dục Kitô giáo từ lâu đã được coi là một hành trình đào tạo con người toàn diện, không chỉ về mặt kiến thức mà còn về thiêng liêng, đức hạnh và nhân cách. Đức Giáo Hoàng Phanxicô, với tinh thần của một tu sĩ Dòng Tên và vai trò lãnh đạo tối cao của Giáo hội, đã có những đóng góp quan trọng trong việc phát triển tư tưởng giáo dục Kitô giáo. Ngài không chỉ giới hạn việc giảng dạy trong phạm vi học thuật mà còn nhấn mạnh sâu sắc đến yếu tố thiêng liêng, giá trị nhân văn, và mối quan hệ giữa con người với Thiên Chúa và tha nhân.

Trong bài phát biểu trước các nhà giáo dục Công giáo và các trường học thuộc Dòng Tên, Đức Giáo Hoàng đã kêu gọi một nền giáo dục toàn diện, với trọng tâm là Chúa Giêsu và sự phục vụ xã hội. Điều này, theo Ngài, không chỉ là một phương pháp giáo dục, mà còn là một sứ mạng thiêng liêng của Giáo hội. “Giáo dục không chỉ là việc truyền tải kiến thức mà còn là sự hình thành toàn diện con người – về trí tuệ, tình cảm, nhân bản và thiêng liêng” (Đức Giáo Hoàng Phanxicô). Giáo dục toàn diện là mục tiêu lớn mà nền giáo dục Kitô giáo phải hướng tới.

Giáo dục và sứ mạng truyền giáo

Một trong những mối quan tâm hàng đầu của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là vai trò truyền giáo của giáo dục. Ngài không chỉ coi giáo dục là một hoạt động tách biệt khỏi sứ mạng của Giáo hội; mà ngược lại, giáo dục chính là công cụ mạnh mẽ để loan báo Tin Mừng, giúp đưa con người đến gần với Thiên Chúa hơn. Trong buổi gặp gỡ với các nhà giáo dục Công giáo, Ngài đã khẳng định: “Giáo dục Công giáo có tiềm năng truyền giáo vô cùng lớn. Nó không chỉ đào tạo kiến thức mà còn đưa học sinh vào hành trình tâm linh, nơi họ có thể tìm thấy Chúa Giêsu trong từng bước đi của cuộc đời.”

Hệ thống giáo dục Công giáo, đặc biệt là các trường học thuộc Dòng Tên, từ lâu đã nổi bật trong việc kết hợp hài hòa giữa học thuật và đức tin. Đây không phải là sự kết hợp ngẫu nhiên mà là một sự hội tụ có chủ ý, nhằm đưa học sinh đến gần với sứ điệp Tin Mừng qua việc học và trải nghiệm đời sống đức tin. Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã nhấn mạnh:

Giáo dục Công giáo phải giúp học sinh hiểu rằng tri thức không chỉ là mục tiêu tự thân mà là công cụ để họ có thể phục vụ người khác và trở thành những người kiến tạo hòa bình và công lý.

Sự kết hợp giữa học thuật và đức tin không chỉ là một phương tiện đào tạo học sinh toàn diện mà còn là một phần của sứ mạng truyền giáo của Giáo hội. Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã nhiều lần nhấn mạnh rằng giáo dục Kitô giáo không chỉ đào tạo các nhà lãnh đạo tương lai mà còn phải truyền tải các giá trị của Phúc Âm đến các thế hệ trẻ, giúp họ không chỉ là những người thành đạt mà còn là những người sống theo các nguyên tắc Kitô giáo. Ngài khẳng định:

Giáo dục Kitô giáo phải là nơi mà học sinh không chỉ học để thành công trong cuộc sống, mà còn để phục vụ người khác và trở thành nhân chứng sống động của Tin Mừng.

Một yếu tố quan trọng trong giáo dục Công giáo là việc đào tạo toàn diện, không chỉ giới hạn ở tri thức mà còn bao gồm cả việc hình thành nhân cách và đời sống tâm linh. Đức Giáo Hoàng nhấn mạnh rằng: “Giáo dục Công giáo phải giúp học sinh không chỉ phát triển về mặt trí tuệ mà còn về mặt đạo đức và tâm linh, để trở thành những con người toàn diện.” Ngài tiếp tục nói rằng hệ thống giáo dục Công giáo phải cung cấp cho học sinh các giá trị cốt lõi để họ có thể sống một cuộc sống ý nghĩa và có trách nhiệm với cộng đồng. Theo đó, giáo dục cần đảm bảo rằng: “Sứ điệp Tin Mừng tiếp tục được vang lên giữa các thế hệ mới, kèm theo sự nghiêm túc trong học thuật và trí tuệ đặc trưng của các em.” Cụ thể:

Hướng tới sự phát triển toàn diện của con người, không chỉ về mặt trí tuệ mà còn về mặt đức hạnh và đời sống đức tin[2].

Không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn hình thành các giá trị, chân lý và nguồn cảm hứng Kitô giáo cho học sinh.

Giúp học sinh (thiếu nhi) dần nhận thức và sống sâu sắc hơn mầu nhiệm cứu độ, trở nên những “tạo vật mới” trong Chúa Kitô.

Giáo dục Công Giáo phải được thực hiện trong bối cảnh hài hòa giữa đức tin, văn hóa và cuộc sống, chứ không phải chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức[3].

Đặt Chúa Giêsu làm trung tâm của sứ mạng

Một trong những điểm nhấn quan trọng trong tư tưởng giáo dục của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là việc đặt Chúa Giêsu làm trung tâm của mọi hoạt động giáo dục. Điều này không chỉ mang ý nghĩa tôn giáo mà còn là một triết lý giáo dục sâu sắc, khẳng định rằng việc phát triển con người không thể tách rời khỏi đời sống tâm linh và mối quan hệ với Thiên Chúa. “Chúa Giêsu không chỉ là một phần của giáo dục, mà phải là trung tâm của mọi giáo dục Kitô giáo,” Đức Giáo Hoàng đã nhấn mạnh trong một bài phát biểu với các nhà giáo dục Dòng Tên.

Giáo dục Kitô giáo, với trọng tâm là Chúa Giêsu, không chỉ tập trung vào việc đào tạo trí tuệ mà còn chú trọng đến việc phát triển tâm hồn và đức tin của học sinh. Điều này đòi hỏi một sự cân bằng tinh tế giữa việc giảng dạy kiến thức và việc dẫn dắt học sinh vào một hành trình tâm linh, nơi mà họ có thể gặp gỡ Chúa Giêsu trong chính cuộc sống hàng ngày. Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã nhắc nhở rằng:

Việc đặt Chúa Giêsu làm trung tâm không có nghĩa là xa rời thực tế, mà ngược lại, chính qua việc đặt Ngài ở trung tâm, chúng ta mới có thể nhìn thấy thế giới một cách rõ ràng và yêu thương nó hơn.

Giáo dục Kitô giáo phải giúp học sinh hiểu rằng Chúa Giêsu không chỉ là một nhân vật lịch sử, mà là nguồn cội của tình yêu, sự tha thứ và lòng thương xót, là con đường dẫn đến sự thật và cuộc sống. Đức Giáo Hoàng đã nhiều lần nhấn mạnh rằng các nhà giáo dục Công giáo phải làm sao để “giáo dục học sinh không chỉ bằng lý thuyết mà bằng cách giúp họ cảm nhận sự hiện diện của Chúa Giêsu trong cuộc sống của họ, qua các mối quan hệ và trong mọi hoàn cảnh.”

Vì lý do trên, Đức Giáo Hoàng đề xuất một lối giáo dục đúng nghĩa (true education): “đồng hành với người trẻ để họ khám phá ra trong việc phục vụ người khác và trong học hành nghiêm túc, nhằm xây dựng lợi ích chung.” Theo đó, ưu tư của Đức Phanxicô dành cho Hiệp ước Giáo dục Toàn cầu mới (new Global Compact on Education): “hãy chuyển trọng tâm của giáo dục từ thành công cá nhân sang lợi ích chung của cả nhân loại.” Đây là một thách đố rất lớn. Tuy nhiên, Đức Giáo Hoàng gợi ra một cách: “Chúng ta cần chuyển từ văn hóa ‘tôi’ sang văn hóa ‘chúng ta’”. Điều này quan trọng. Đừng quên chất lượng giáo dục được định nghĩa bằng: “Kết quả nhân văn của nó chứ không phải bởi kết quả kinh tế!” Thật tai hại nếu mục tiêu của giáo dục hướng các em trở thành các siêu nhân vô cảm. Nếu cứ tập trung vào kiến thức, giáo dục có nguy cơ đẩy học sinh đến cái tôi của kiêu ngạo. Để dung hòa điều này, Đức Giáo Hoàng mời gọi các nhà giáo dục hãy đặt con người vào trung tâm của quá trình giáo dục[4].

Giáo dục Công giáo, theo Đức Phanxicô, phải là nơi mà học sinh không chỉ học để làm việc mà còn học để sống, học để yêu thương và học để phục vụ. Ngài đã khuyến khích các nhà giáo dục Công giáo:

Đừng dạy học sinh chỉ vì tri thức, mà hãy giúp họ khám phá ra rằng tri thức phải đi đôi với lòng thương xót và sự dấn thân phục vụ tha nhân.

Giáo dục, theo Đức Giáo Hoàng, phải là một hành trình dẫn dắt học sinh khám phá tình yêu của Chúa Giêsu và sống theo các giáo huấn của Ngài. Đây là triết lý giáo dục đúng nghĩa. Giáo dục Công giáo gắn liền với phẩm giá con người trong tư cách là con cái Thiên Chúa. Chúng ta được tự do khỏi tội lỗi nhờ Đức Kitô, và được mời gọi nên hoàn thiện và giúp người khác hoàn thiện theo linh đạo Kitô giáo, như tài liệu: “Giáo dân Công giáo trong trường học: những chứng nhân của đức tin” đề cập[5].

Giáo dục bằng gương mẫu

Một trong những điểm mạnh mẽ nhất trong tư tưởng giáo dục của Đức Giáo Hoàng Phanxicô là việc giáo dục không chỉ qua lời nói mà qua gương mẫu sống động. Ngài đã nhấn mạnh rằng: “Giáo dục tốt nhất không phải chỉ là truyền đạt kiến thức, mà là sống chứng nhân của những giá trị mà chúng ta giảng dạy.” Điều này có nghĩa là các nhà giáo dục không chỉ đơn thuần là những người truyền đạt tri thức mà còn phải là những mẫu gương của đức tin và lòng nhân ái.

Việc giáo dục qua gương mẫu không chỉ đơn thuần là một phương pháp sư phạm mà còn là một phần của sứ mạng thiêng liêng của các nhà giáo dục Kitô giáo. Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã nhắc nhở:

Hãy trở thành những mẫu gương sống động của những gì bạn muốn học sinh của mình trở thành. Chúng ta không thể dạy các em về lòng thương xót nếu chúng ta không sống lòng thương xót. Chúng ta không thể dạy về sự kiên nhẫn nếu chúng ta không thực hành nó mỗi ngày.

Điều này đặc biệt đúng trong môi trường giáo dục Công giáo, nơi mà các nhà giáo dục không chỉ có nhiệm vụ truyền đạt kiến thức mà còn phải làm chứng cho các giá trị của Phúc Âm. Đức Phanxicô đã nói: “Con người ngày nay không chỉ cần những người thầy, mà họ cần những chứng nhân. Và nếu họ lắng nghe những người thầy, đó là vì họ là những chứng nhân sống động của đức tin và tình yêu.” Điều này đòi hỏi các nhà giáo dục không chỉ nói về đức tin mà còn phải sống đức tin trong từng hành động, từng mối quan hệ với học sinh và cộng đồng.

Hướng đến một tương lai tích cực

Một trong những điểm nhấn mạnh trong tư tưởng của Đức Giáo Hoàng Phanxicô về giáo dục là việc giáo dục không chỉ là một công việc ngắn hạn mà là một hành trình dài hạn, đòi hỏi sự kiên nhẫn và lòng yêu thương. Ngài đã so sánh việc giáo dục với việc gieo hạt, nơi mà người gieo phải chờ đợi trong hy vọng và kiên nhẫn.

Giáo dục là một công việc gieo hạt, và đôi khi người gieo hạt phải chờ đợi trong nước mắt, nhưng họ có quyền chờ đợi một vụ mùa bội thu.

Trong một thế giới đầy biến động và chia rẽ, giáo dục là chìa khóa để xây dựng một tương lai tích cực, đầy hy vọng. Đức Giáo Hoàng đã nhấn mạnh rằng giáo dục không chỉ đào tạo những người có năng lực học thuật mà còn đào tạo những con người có trách nhiệm với cộng đồng, những người biết yêu thương và sống vì lợi ích chung. Ngài đã kêu gọi các nhà giáo dục:

Hãy giáo dục học sinh không chỉ bằng kiến thức mà bằng tình yêu và lòng thương xót, bởi chỉ có như vậy chúng ta mới có thể xây dựng một thế giới công bằng và nhân ái hơn.

Đức Giáo hoàng kết luận: “Giáo dục là một nhiệm vụ dài hạn với sự kiên nhẫn, nơi kết quả đôi khi không rõ ràng. Ngay cả Chúa Giêsu ban đầu cũng không đạt được kết quả tốt với các môn đệ, nhưng Ngài đã kiên nhẫn và tiếp tục kiên nhẫn với chúng ta. Mục đích là để dạy chúng ta rằng giáo dục có nghĩa là chờ đợi, kiên trì và nhấn mạnh bằng tình yêu.” Được như thế, Giáo dục Kitô giáo mới mong đặt được mục tiêu phát triển con người toàn diện. Nghĩa là giáo dục Công giáo nhằm giúp con người phát triển các khả năng, trí tuệ, ý chí, tình cảm, và ơn gọi trong đời sống. Trong đó các giá trị nhân bản đều tìm được sự hoàn thiện và thống nhất nơi Đức Kitô[6].

Lm. Giuse Phạm Đình Ngọc SJ

………………

[1] https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2024-05/pope-francis-message-international-commission-jesuits-education.html

[2] https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/ccatheduc/documents/rc_con_ccatheduc_doc_19880407_catholic-school_en.html

[3] https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/ccatheduc/documents/rc_con_ccatheduc_doc_20070908_educare-insieme_en.html

[4] Đây là 1 trong 7 trọng tâm của Hiệp ước Giáo dục Toàn cầu mới (https://www.educationglobalcompact.org/en/commitments/):

Đặt con người làm trung tâm của mọi chương trình giáo dục.

Lắng nghe tiếng nói của trẻ em và thanh thiếu niên.

Khuyến khích sự tham gia đầy đủ của các bé gái và phụ nữ trẻ trong giáo dục.

Xác định gia đình là nơi giáo dục đầu tiên và quan trọng nhất.

Giáo dục bản thân về sự cởi mở với những người dễ bị tổn thương và thiệt thòi.

Tìm kiếm những cách thức mới để hiểu về kinh tế, chính trị, tăng trưởng và tiến bộ.